Co się dzieje z Twoim organizmem, gdy się nie wysypiasz?

Trudno byłoby znaleźć kogoś, kto nie uwielbia spać. Jednak wciąż nie brakuje osób, które nie zapewniają sobie wystarczająco dużo snu. Jego brak może mieć wiele przyczyn. Często jest to związane z ilością obowiązków, jakie mamy lub z szybkim tempem czasów, w jakich żyjemy. Nie każdy wie, jak efektywnie zarządzać swoim czasem. Sen jest więc aktywnością, której poświęcamy tylko niezbędne minimum uwagi.

Tymczasem, sen jest niezwykle ważny nie tylko w odniesieniu do zdrowego trybu życia, ale również aktywności fizycznej. Prawidłowe nawyki związane ze snem pomagają w utrzymaniu wielu procesów biologicznych, takich jak zdrowa praca mózgu czy mechanizmy obronne organizmu. Zły sen może spowodować, że będą one nieoptymalne lub nawet dysfunkcyjne. Czy zastanawiałeś się kiedyś, jak brak snu wpływa na Twój organizm? [8]

Dobry sen – dlaczego potrzebujemy snu?

Sen jest niezbędny dla naszego zdrowia. Potrzebujemy go, aby przetrwać. Na tym poziomie możemy patrzeć na niego tak samo, jak na potrzebę jedzenia czy picia. Nic więc dziwnego, że sen powinien stanowić aż jedną trzecią naszego życia. [1]

Podczas snu, w naszym organizmie zachodzi wiele procesów biologicznych  [2]:

• mózg przechowuje nowe informacje i wypłukuje toksyny
• komórki nerwowe komunikują się i reorganizują, co sprzyja zdrowemu funkcjonowaniu mózgu
• organizm odnawia komórki, przywraca energię i uwalnia cząsteczki, takie jak hormony i białka, które są ważne dla optymalnej regeneracji

Procesy te mają kluczowe znaczenie dla naszego ogólnego stanu zdrowia. Bez nich, nasz organizm nie byłby w stanie funkcjonować w normalnym trybie. Brak snu zwiększa ryzyko wystąpienia wielu chorób, takich jak depresja, drgawki, wysokie ciśnienie krwi czy nasilające się migreny. [3]

Naukowcy dzielą sen na dwie główne fazy [4]:

1. Faza NREM (Non Rapid Eye Movement)
2. Faza REM (Rapid Eye Movement)

NREM stanowi około 75-80% całkowitego czasu, jaki poświęcamy na sen. REM stanowi pozostałe 20 do 25%. Cykle snu powtarzają się cztery do pięciu razy w ciągu nocy. Średnia długość pierwszego wynosi od 70 do 100 minut. Drugi wydłuża się do 90-120 minut.

NREM i jego etapy

Faza NREM jest pierwszą fazą snu, która działa jako stan przejściowy pomiędzy jawą a snem. Ma on kilka faz [2] [6] [33] [34]:

1. Pierwsza faza (N1) występuje bezpośrednio po zaśnięciu i jest bardzo krótka. Trwa zwykle mniej niż 10 minut. Fale mózgowe, tętno i ruchy gałek ocznych ulegają spowolnieniu. Znajdujemy się w fazie lekkiego snu, z którego możemy się bardzo łatwo wybudzić.
2. Druga faza (N2) trwa od 10 do 25 minut w początkowym cyklu. Wydłuża się ona z każdym kolejnym cyklem. W tej fazie mięśnie bardziej się rozluźniają, spada temperatura ciała, ustają ruchy gałek ocznych, a mózg przełącza się na tryb wolnofalowy.
3. W trzeciej i czwartej fazie (N3 / N4) wchodzimy w sen głęboki. Oczy i mięśnie nie poruszają się, a fale mózgowe ulegają jeszcze większemu spowolnieniu. Mogą wystąpić również przypadkowe ruchy. Wybudzenie się z tej fazy jest dość trudne. Jest to faza niezbędna do tego, aby po przebudzeniu poczuć świeżość.

Faza REM i jej znaczenie

Faza REM występuje około godziny do półtorej godziny po procesie zasypiania. Każdy kolejny cykl w ciągu nocy jest coraz dłuższy. Pierwszy z nich trwa zazwyczaj około 10 minut, a ostatni może trwać nawet godzinę. Jest to tzw. sen słabszy, który bardziej przypomina stan czuwania. Charakterystyczną cechą tej fazy jest szybkie przemieszczanie się oczu pod powiekami z boku na bok.

Nie musi występować regularnie, a naukowcy nie wiedzą dokładnie, co ją wywołuje. Uważają, że jest to związane z marzeniami sennymi. Podczas fazy REM, mózg jest aktywny prawie tak samo jak w stanie czuwania. Przetwarza wszystkie informacje, które otrzymał w ciągu dnia, aby mógł je przechowywać w pamięci długotrwałej. Równocześnie wzmacnia połączenia między nowymi informacjami.

Aktywność mózgu związana jest również z faktem, że faza REM często wiąże się z realistycznymi snami. Fazie tej może również towarzyszyć szybki i nieregularny oddech, zmiany temperatury ciała, drgawki lub podniecenie seksualne zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Faza REM występuje około trzech do pięciu razy w ciągu nocy. [5] [7] [9]

Wpływ snu na aktywność fizyczną

Osoby, które ćwiczą zazwyczaj potrzebują więcej snu niż osoby nieaktywne fizycznie. Szczególnie, jeśli trenują z dużą intensywnością. Do głównych zadań snu należy przywracanie energii i ogólna regeneracja zestresowanego organizmu. Logiczne jest więc, że im więcej ćwiczymy, tym bardziej wyczerpujemy energię i potrzebujemy dłuższego snu. Nawet sportowcy najwyższej klasy zdają sobie z tego sprawę i śpią znacznie dłużej niż zwykle. Na przykład, LeBron James czy Roger Federer śpią zazwyczaj około 12 godzin na dobę. [10] [35]

Sen jest również odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego i hormonalnego. Produkuje i rozprowadza po organizmie kluczowe hormony wydolnościowe, takie jak testosteron i hormon wzrostu. Jakość snu przed i po aktywności jest ważna dla maksymalnej wydajności fizycznej i jakości regeneracji. Naukowcy uważają, że powodem tego jest fakt, że podczas ćwiczeń uwalniany jest hormon wzrostu. Jego rolą jest stymulowanie wzrostu i regeneracji mięśni, tworzenia kości i spalania tłuszczu. [11]

Oto wnioski kilku badań dotyczących interakcji między snem a aktywnością fizyczną [12] [13] [14]:

• Badanie przeprowadzone na Uniwersytecie Stanforda śledziło kobiecą drużynę tenisa przez pięć tygodni. Uczestniczki miały spać 10 godzin dziennie. W porównaniu z ich standardowym trybem snu, który był krótszy, okazało się, że były w stanie „dostarczyć” dokładniejsze uderzenia i szybciej biegać.
• Wydłużony sen pomógł poprawić wydajność, nastrój i czujność sportowców w pływaniu i koszykówce zarówno w przypadku mężczyzn jak i kobiet. Byli oni w stanie szybciej biegać, a dokładność ich celowania również uległa poprawie. Badanie wykazało również pozytywny wpływ na ich wzorce snu, które poprawiły się średnio o 111 minut.
• Regularna aktywność fizyczna jest bardzo korzystna we wspieraniu dobrego snu. Znajduje to wyraźne odzwierciedlenie w wynikach badania, w którym grupa osób z problemami ze snem, poddawana regularnym ćwiczeniom aerobowym, potwierdziła zwiększenie aktywności snu o 75 minut na dobę.

Aby dowiedzieć się więcej na temat snu i jego wpływu na wzrost mięśni, przeczytaj nasz artykuł – Jak poprawić jakość snu i jak wpływa on na zdrowie i wzrost mięśni.

Jak dużo snu potrzebujemy

Nasze zapotrzebowanie na sen zmienia się wraz z wiekiem. Różni się ono także u osób w tym samym wieku. Nie istnieje magiczna recepta na idealny sen, która sprawdziłaby się u wszystkich osób. Dzieci początkowo śpią od 16 do 18 godzin na dobę, co może wspomagać ich wzrost i rozwój.

Większości dorosłych zaleca się od 7 do 9 godzin snu. Według CDC, nie należy spać krócej niż 7 godzin. Za brak snu uważa się zazwyczaj mniej niż 6 godzin. Są to jednak tylko wartości orientacyjne i mogą się nieznacznie różnić w zależności od osoby. Aby określić dokładniejszą wartość, należy wziąć pod uwagę różne czynniki. Długość snu zależy także od ogólnego stanu zdrowia czy codziennych czynności, które wykonujesz. [15] [16] [36]

Określając swoje indywidualne potrzeby w zakresie snu, możesz zadać sobie następujące pytania. Zaleca się, aby zacząć od zalecanego czasu, który następnie dostosujesz w oparciu o swoje odpowiedzi. [17] [18]

Dowiedz się, jak radzisz sobie ze snem

• Czy po siedmiu godzinach snu jesteś wydajny, zdrowy i szczęśliwy? A może zauważyłeś, że potrzebujesz więcej snu?

• Czy masz problemy ze zdrowiem lub słaby system odpornościowy?

• Czy Twoje dzienne zużycie energii jest wysokie? Czy często uprawiasz sport lub dużo pracujesz?

• Czy Twoje codzienne czynności wymagają czujności do ich bezpiecznego wykonywania?

• Czy codziennie/często obsługujesz ciężkie maszyny? Czy zdarza Ci się odczuwać senność podczas wykonywania tych czynności?

• Czy jesteś uzależniony od kofeiny i nie wyobrażasz sobie dnia bez niej?

• Czy w dni wolne od pracy śpisz więcej niż w ciągu standardowego tygodnia pracy?

• Czy Twój partner zauważył, że cierpisz na bezsenność?

You might be interested in these products:

Brak snu a organizm

Jak jasno wyjaśniono powyżej, bez wystarczającej ilości snu, nasz organizm nie może funkcjonować prawidłowo. Brak snu jest związany z przewlekłymi chorobami, które wpływają na serce, nerki, krew, mózg i zdrowie psychiczne. Osoba z brakiem dobrej jakości snu może cierpieć z powodu różnych objawów. [2]

Typowe objawy braku snu:

• zmęczenie
• drażliwość
• wahania nastroju
• problemy z koncentracją i pamięcią
• obniżona aktywność seksualna
• zwiększony apetyt na słodycze i wysokokaloryczne produkty
• przyrost masy ciała
• wysokie ciśnienie krwi
• mniejsze uczucie satysfakcji po posiłku [19]

Jak brak snu może wpłynąć na Twój organizm?

Układ odpornościowy – możesz być bardziej podatny na różne infekcje i choroby dróg oddechowych, a ich leczenie będzie trwało dłużej.

Układ sercowo-naczyniowy – sen jest również ważnym czynnikiem wpływającym na zdrowie serca. Jego długotrwały niedobór wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia chorób układu krążenia, na czele z nadciśnieniem tętniczym. Jednocześnie, wpływa na procesy, które utrzymują prawidłowe ciśnienie krwi i poziom cukru.

Poziom hormonów – Brak snu może wpływać na produkcję hormonu wzrostu, testosteronu i innych hormonów. Powoduje również uwalnianie hormonów stresu, takich jak kortyzol. Jego utrzymujący się podwyższony poziom związany jest m.in. z negatywnym wpływem na odporność, ale także z przyrostem tkanki tłuszczowej w okolicach brzucha. Wiąże się z tym również zmiana poziomu leptyny i greliny (hormonów głodu i sytości). Gdy brakuje nam snu, zmuszają nas one do spożywania większej ilości, zwłaszcza wysokokalorycznych pokarmów, po których czujemy się mniej syci.

Mózg – Brak snu może hamować aktywność komórek mózgowych. Naukowcy odkryli, że kiedy człowiek jest zmęczony, neurony mózgowe wolniej wysyłają sygnały. To często obniża zdolność podejmowania decyzji i czas reakcji.

Metabolizm – brak snu prowadzi do pogorszenia tolerancji glukozy (ryzyko cukrzycy) i przyrostu masy ciała. Według wielu badań, osoby mają lepsze wyniki w odchudzaniu, gdy dobrze śpią. Dobry sen może ograniczyć przejadanie się i ułatwić aktywność fizyczną, ponieważ budzimy się bardziej energiczni i wypoczęci. [20–25] [37–38]

Etapy niedoboru snu

Ogólne etapy niedoboru snu opisują problemy w zależności od tego, ile godzin snu pominęliśmy [30-32]:

1. Faza 24-godzinna: nie jest rzadkością i nie powoduje większych problemów zdrowotnych. Możesz spodziewać się uczucia zmęczenia i rozdrażnienia. Towarzyszą jej również obrzęki i cienie pod oczami, a nawet mikrosen. Według CDC, objawy można porównać do posiadania 0,1% alkoholu we krwi.
2. Faza 48-godzinna: objawy stają się bardziej intensywne i masz ogromną ochotę na sen. Zwiększa się częstotliwość mikrosnu i mogą wystąpić zaburzenia funkcji poznawczych. Pojawiają się nawet halucynacje i trudności w nauce. Może wystąpić niepokój, stres, zmiany zachowania, spowolniony czas reakcji, osłabiona odporność i zwiększony apetyt.
3. Faza 72-godzinna: trzy dni bez snu mają znaczący wpływ na nastrój i funkcje poznawcze. Towarzyszą im poważne problemy z koncentracją i pamięcią, trudności w komunikacji, paranoja czy skrajne zmęczenie.
4. Faza 96-godzinna: jest to poważny brak snu. Twoje postrzeganie rzeczywistości może być zniekształcone, a pragnienie snu staje się nie do zniesienia. Z powodu braku snu możesz wpaść w psychozę, która uniemożliwia Ci prawidłową interpretację rzeczywistości. Jej skutki zazwyczaj ustępują, gdy dostarczysz organizmowi wystarczającą ilość snu.

W kilku badaniach przyjrzano się rozwiązywaniu tych objawów niedoboru snu. Wyniki pokazują, że większość uczestników potrzebowała około 200% czasu, aby odzyskać siły. Oznacza to, że jeśli brakowało im 50 godzin snu, potrzebowali 25 godzin, aby dojść do siebie. Jest to jednak tylko przybliżona liczba.

Niektórzy uczestnicy czuli się dobrze po jednej nocy snu, inni potrzebowali więcej czasu, aby dojść do siebie. Kilku uczestników zgłosiło jednak, że ich problemy utrzymywały się przez kilka dni lub tygodni. Były to głównie dezorientacja, negatywny nastrój lub zniekształcone postrzeganie rzeczywistości. [39]

Pięć wskazówek, jak poprawić jakość swojego snu

Jeśli cierpisz na brak snu, nie ma co wpadać w panikę. Czasami niewiele potrzeba, aby poprawić cykle snu. Wypróbuj pięć naszych wskazówek, które mogą Ci pomóc.

1. Stwórz spokojne otoczenie

Idealne miejsce do spania jest często zimne, ciemne i ciche. Spanie przy zapalonym świetle może być trudniejsze. Powinniśmy również unikać długotrwałego patrzenia na ekran tuż przed snem. Emitowane przez niego niebieskie światło może stymulować Twój mózg i zmniejszać produkcję melatoniny. Rozważ użycie słuchawek lub zatyczek do uszu, aby stworzyć środowisko, które najlepiej odpowiada Twoim potrzebom. [26]

2. Staraj się radzić sobie ze zmartwieniami

Postaraj się rozwiązać swoje zmartwienia lub obawy przed pójściem spać. Jeśli coś wymyślisz, zapisz to i odłóż na jutro. Pomoże Ci to poradzić sobie ze stresem i zapobiec pojawieniu się skomplikowanych myśli przed snem. Medytacja, ćwiczenia oddechowe lub zimne kąpiele również mogą pomóc. [26]

3. Ćwicz regularnie

Dodaj regularne ćwiczenia do swojej codziennej rutyny. Aktywność na około trzy godziny przed snem pomoże Ci wspierać dobry sen. Ćwiczenia pomogą Ci również szybciej zasnąć i sprawią, że Twój sen będzie zdrowszy. [27]

Podsumowanie

Dobry sen ma wiele pozytywnych skutków dla naszego organizmu. Kiedy śpimy, mózg przechowuje nowe informacje i pomaga nam pozbyć się toksyn. Działanie snu idzie w parze z ćwiczeniami i innymi aktywnościami fizycznymi. Do jego głównych zadań w tym zakresie należy przywrócenie energii, regeneracja organizmu, uporządkowanie i utrwalenie wspomnień, ale także nowo poznanych rzeczy. Sen wpływa również na wydzielanie kluczowych substancji, takich jak testosteron czy hormon wzrostu. Zdrowy cykl snu powinien trwać około do 9 godzin. Wszystko poniżej 6 godzin uważane jest za niewystarczające.

Jednak każdy człowiek ma swoje własne potrzeby. Brak snu może mieć negatywny wpływ na układ odpornościowy i sercowo-naczyniowy, mózg, poziom hormonów lub metabolizm. Odpowiednie środowisko i regularne ćwiczenia są ważne dla lepszego snu. Wieczorem, należy również unikać niebieskiego światła emitowanego przez wyświetlacz, które blokuje wydzielanie hormonu snu – melatoniny.

Ile godzin dziennie śpisz? Jesteś bardziej rannym ptaszkiem czy nocnym markiem? Czy upewniasz się, że wysypiasz się wystarczająco przed i po ćwiczeniach? Koniecznie podziel się swoimi spostrzeżeniami w komentarzach. Jeśli podobał Ci się ten artykuł, wspomóż nas poprzez jego udostępnienie.

Sources:

[1] Michael J Aminoff, François Boller, Dick F Swaab – We spend about one-third of our life either sleeping or attempting to do so. – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21056174/

[2] Kirsten Nunez, Karen Lamoreux – What Is the Purpose of Sleep? – https://www.healthline.com/health/why-do-we-sleep#why-do-we-sleep

[3] The Science of Sleep: Understanding What Happens When You Sleep. – https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/the-science-of-sleep-understanding-what-happens-when-you-sleep

[4] The Science of Sleep: Stages and Cycles – – https://www.helpguide.org/harvard/biology-of-sleep-circadian-rhythms-sleep-stages.htm

[5] Sleep Basics – – https://my.clevelandclinic.org/health/articles/12148-sleep-basics

[6] Stages of Sleep – – https://www.uofmhealth.org/health-library/hw48331

[7] Cari Nierenberg – REM vs. Non-REM Sleep: The Stages of Sleep. – https://www.livescience.com/59872-stages-of-sleep.html

[8] Kamal Patel – How important is sleep? – https://examine.com/nutrition/how-important-is-sleep/

[9] Jayne Leonard – What is REM sleep? – https://www.medicalnewstoday.com/articles/247927#what-is-rem-sleep

[10] Lauren Bedosky – Struggling with Your Workouts? Try Getting Better Sleep. – https://www.menshealth.com/fitness/a23458087/sleep-effects-workout-exercise-performance/

[11] Julia Rodriguez – How Does Sleep Affect Exercise Recovery? – https://www.sleepdr.com/the-sleep-blog/how-does-sleep-affect-exercise-recovery/

[12] Charles Samuels – Sleep, Recovery, and Performance: The New Frontier in High-Performance Athletics. – https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0733861907001351?via%3Dihub

[13] Cheri D. Mah, MS, Kenneth E. Mah, MD, MS, Eric J. Kezirian, MD, MPH, William C. Dement, MD, PhD – The Effects of Sleep Extension on the Athletic Performance of Collegiate Basketball Players. – https://academic.oup.com/sleep/article/34/7/943/2596050

[14] Kathryn J. Reid, PhD, Kelly Glazer Baron, PhD, Brandon Lu, MD, Erik Naylor, PhD, Lisa Wolfe, MD, and Phyllis C. Zee, MD, PhD – Aerobic exercise improves self-reported sleep and quality of life in older adults with insomnia. – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2992829/

[15] Brain Basics: Understanding Sleep – – https://www.ninds.nih.gov/Disorders/patient-caregiver-education/Understanding-sleep

[16] How Much Sleep Do I Need? – – https://www.cdc.gov/sleep/about_sleep/how_much_sleep.html

[17] Eric Suni – How Much Sleep Do We Really Need? – https://www.sleepfoundation.org/how-sleep-works/how-much-sleep-do-we-really-need

[18] James Roland – How to Calculate When You Should Go to Sleep. – https://www.healthline.com/health/sleep/sleep-calculator#not-enough-sleep

[19] Joseph A. Hanson; Martin R. Huecker. – Sleep Deprivation. – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK547676/

[20] Sumer S. Choudhary and Sanjiw R. Choudhary – Sleep effects on breathing and respiratory diseases. – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2876696/

[21] Qiao He, Peng Zhang, Guangxiao Li, Huixu Dai, Jingpu Shi – The association between insomnia symptoms and risk of cardio-cerebral vascular events: A meta-analysis of prospective cohort studies. – https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/2047487317702043

[22] Gary Wittert – The relationship between sleep disorders and testosterone in men. – https://www.ajandrology.com/article.asp?issn=1008-682X;year=2014;volume=16;issue=2;spage=262;epage=265;aulast=Wittert

[23] Yuval Nir, Thomas Andrillon, Amit Marmelshtein, Nanthia A Suthana – Selective neuronal lapses precede human cognitive lapses following sleep deprivation. – https://www.researchgate.net/publication/320882207_Selective_neuronal_lapses_precede_human_cognitive_lapses_following_sleep_deprivation

[24] Medic G, Wille M, Hemels ME – Short- and long-term health consequences of sleep disruption. – https://www.dovepress.com/short--and-long-term-health-consequences-of-sleep-disruption-peer-reviewed-article-NSS

[25] Nutrition and Sleep – – https://www.sleepfoundation.org/nutrition

[26] Sleep tips: 6 steps to better sleep – – https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/adult-health/in-depth/sleep/art-20048379

[27] Twelve Simple Tips to Improve Your Sleep – – http://healthysleep.med.harvard.edu/healthy/getting/overcoming/tips

[28] Christopher Drake, Timothy Roehrs, John Shambroom, Thomas Roth – Caffeine effects on sleep taken 0, 3, or 6 hours before going to bed. – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24235903/

[29] Ingeborg M van Geijlswijk, Robert H Mol, Toine C G Egberts, Marcel G Smits – Evaluation of sleep, puberty and mental health in children with long-term melatonin treatment for chronic idiopathic childhood sleep onset insomnia. – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21340475/

[30] Drowsy Driving – – https://www.cdc.gov/sleep/about_sleep/drowsy_driving.html

[31] Kirsten Nunez – The 5 Stages of Sleep Deprivation. – https://www.healthline.com/health/sleep-deprivation/sleep-deprivation-stages#timeline

[32] Jamie Eske – The effects of going more than 24 hours without sleep. – https://www.medicalnewstoday.com/articles/324799#48-hours-without-sleep

[33] Aakash K. Patel, Vamsi Reddy, John F. Araujo – Physiology, Sleep Stages. – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK526132/

[34] Sleep Disorders and Sleep Deprivation: An Unmet Public Health Problem. – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK19956/

[35] Nan-Hie In – How sleep helps athletes like LeBron James and Roger Federer – and the ways we can get a good night’s rest too. – https://www.scmp.com/lifestyle/health-wellness/article/2156133/how-sleep-helps-athletes-lebron-james-and-roger-federer

[36] Sara E. Luckhaupt, SangWoo Tak, Geoffrey M. Calvert – The Prevalence of Short Sleep Duration by Industry and Occupation in the National Health Interview Survey. – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2817902/

[37] Habib Yaribeygi, Yunes Panahi, Hedayat Sahraei, Thomas P. Johnston a Amirhossein Sahebkar – The impact of stress on body function: A review. – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5579396/

[38] Shahrad Taheri, Ling Lin, Diane Austin, Terry Young, Emmanuel Mignot – Short sleep duration is associated with reduced leptin, elevated ghrelin, and increased body mass index. – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15602591/

[39] Flavie Waters, Vivian Chiu, Amanda Atkinson a Jan Dirk Blom – Severe Sleep Deprivation Causes Hallucinations and a Gradual Progression Toward Psychosis With Increasing Time Awake. – https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6048360/