Jak walczyć z brakiem miesiączki i innymi objawami sportsmenek?

Większa część świata zachodniego boryka się z problemem nadmiernego spożycia kalorii i braku aktywności fizycznej, co prowadzi do otyłości i związanych z nią zagrożeń dla zdrowia. Po drugiej stronie barykady znajduje się mniejsza, ale równie ważna grupa osób, którym nie brakuje aktywności fizycznej, ale nie mają odpowiedniego spożycia kalorii. Wynika to często z dążenia do osiągania wysokich wyników sportowych, ciągłej presji otoczenia, by się doskonalić, ale także pewnego wyobrażenia na temat wyglądu pasującego do danej dyscypliny sportowej. Dążenie do idealnego wyglądu jest jedną z najczęstszych przyczyn nadmiernej aktywności fizycznej i niskiego spożycia kalorii u kobiet, które błędnie uważają, że w ten sposób osiągną “idealne ciało”. 

W dzisiejszym artykule skupimy się przede wszystkim na kobietach. Jak wiadomo, kwestia wyglądu nie dotyczy tylko niektórych dyscyplin sportowych, ale tak zwane ideały kobiecego piękna zmieniły się na przestrzeni lat. A wraz z nim zmieniły się również wymagania co do wyglądu kobiet.

Jestem pewna, że nie umknęły Twojej uwadze filmy z czasów wiktoriańskiej Anglii z obcisłymi gorsetami, które kształtują kobiece sylwetki o kształcie klepsydry. Brak możliwości normalnego oddychania prawdopodobnie przyczynił się do zmiany ideału, z modną chłopięcą sylwetką i płaską klatką piersiową. Ale ta wolność nie trwała długo dla kobiet, bo potem na tronie zasiadła boska Marilyn Monroe i kształt klepsydry powrócił. W latach 60-tych ideały kobiece zostały zdominowane przez Twiggy, która była bardzo szczupła i miała niemal niedojrzałą figurę, a następnie została zastąpiona przez supermodelki, które były wysokie, szczupłe, ale nadal kobiece. W latach dziewięćdziesiątych, „na topie” znów były chorobliwie chude, co prowadzi nas do czasów obecnych, w których kobiety mają szczególnie ciężko. Wymaga się od nich, aby miały pełne kształty jak Kim Kardashian, ale również wciętą talię i płaski brzuch.

To prowadzi nas z powrotem do naszych zawodowych i hobbystycznych sportsmenek, od których również wymaga się określonego wyglądu. Są naciskane przez trenerów, społeczeństwo, media społecznościowe, a odpowiadają nadmierną aktywnością sportową i nieodpowiednią dietą, co często prowadzi do zagrożeń dla zdrowia pod hasłem triada sportsmenek, która jest tematem dzisiejszego artykułu.

Triada sportsmenek charakteryzuje się trzema ważnymi cechami

Połączenie triady sportsmenek zawiera trzy objawy, które są w szczególności bliższe kobietom. Należą do nich zmniejszona dostępność energii, problemy z miesiączkowaniem i rozrzedzenie kości. Ostatnio jednak, badania pokazują, że to „zjawisko” ma tendencję do odnoszenia się do zespołu względnego niedoboru energii lub RED-S. [1]

Nazwa RED-S jest bardziej adekwatna, ponieważ większość problemów wynikających z tego zespołu ma główny mianownik, czyli dysproporcję między poborem i wydatkowaniem energii oraz wynikającą z tego niską dostępnością energii. Wiadomo też już, że problemy ze spożyciem kalorii to nie tylko prerogatywy kobiet, ale także mężczyzn. [1]

1. Niska dostępność energii lub niskie bądź nieodpowiednie spożycie kalorii

Sportowcy mają wysokie potrzeby żywieniowe, które wspierają ich wydajność sportową, zapobieganie urazom, a co najważniejsze, ogólny stan zdrowia i dobre samopoczucie. Z tego powodu ważne jest, aby ich dieta była dostosowana do obciążenia treningowego, ale także do życia codziennego. Szczególnie w przypadku kobiet, które zewsząd słyszą, ile powinny ważyć, jak powinny wyglądać i jak się zachowywać, by osiągnąć szczyt formy, może to być nie lada wyzwaniem. To właśnie dostępność energii pomoże nam zidentyfikować (nie)wystarczające spożycie energii.

Dostępność energii (EA) oblicza się, odejmując wydatek energetyczny (EO) podczas uprawiania sportu od całkowitego spożycia kalorii (EI) i dzieląc wynik przez ilość FFM (beztłuszczowa masa – masa po odjęciu kilogramów tkanki tłuszczowej) danej osoby. Jest to energia, która pozostaje po odjęciu tego, co wykorzystaliśmy na trening i jest używana do utrzymania prawidłowego funkcjonowania organizmu oraz codziennych czynności niezwiązanych ze sportem.

Wartości dostępności energii są rozłożone w następujący sposób: 

• Wartość wysokiego ryzyka jest mniejsza niż 30 kcal/kg/FFM
• Wartość tolerowana w krótkim okresie czasu w celu utraty wagi to 30 – 45 kcal/kg/FFM
• Optymalna wartość wynosi 45 kcal/kg/FFM
• Dla zdrowego przyrostu masy ciała wartość ta jest wyższa niż 45 kcal/kg/FFM

U mężczyzn, optymalna wartość jest niższa i wynosi 40 kcal/kg/FFM, głównie dlatego, że nie występuje u nich tak często zespół niskiej dostępności energii. To, w jaki sposób określa się dostępność energii najlepiej zobrazować na praktycznym przykładzie. [2-3]

Jak obliczyć dostępność energii?

Przykład 1

Biegaczka wytrzymałościowa, ważąca 50 kg i posiadająca 12% tkanki tłuszczowej (= 44 kg beztłuszczowej FFM), podczas treningu (bieg, 90 minut) spala 1000 kcal, a jej spożycie kalorii wynosi 2300 kcal/dzień.

ED = EP – EV = 2300 – 1000 = 1300 kcal

ED/FFM: 1300/44 = 29,5 kcal/kg/FFM – wartość dostępności energii, a tym samym wyższe ryzyko rozwoju problemów zdrowotnych.

Przykład 2

Tancerka ważąca 60 kg z 15% zawartością tłuszczu (51 kg FFM), w trakcie treningu (taniec o średniej intensywności, 90 minut) spala 700 kcal, a jej spożycie energii wynosi 3000 kcal/dzień.

ED = EP – EV = 3000 – 700 = 2300 kcal

ED/FFM = 2300/51 = 45 kcal/kg/FFM – optymalna dostępność energii

Przykład 3

Miłośniczka fitness, ważąca 65 kg z 18% tłuszczu (53 kg FFM), która 3 razy w tygodniu wykonuje trening siłowy i trzy razy w tygodniu biega, spala średnio 511 kcal podczas treningu (60 minut), a jej spożycie kalorii wynosi 2200 kcal.

ED = EP – EV = 2200 – 511 = 1689 kcal

ED/FFM = 1689/53 = 31,9 kcal/kg/FFM – wartość, która może być tolerowana w krótkim okresie podczas odchudzania, ale nie jest optymalna dla zdrowia

Jeśli porównamy tych trzech sportowców, pierwsza z nich, biegaczka z poziomem ryzyka EA, może w końcu napotkać lub już mieć obecne objawy triady sportsmenek, a jej zdrowie jest zagrożone. W celu zoptymalizowania dostępności energii, a tym samym wspierania zdrowia, biegaczka powinna zwiększyć spożycie kalorii do co najmniej 3000 kcal.

Druga kobieta (tancerka) prawdopodobnie ma wystarczającą ilość energii do normalnych funkcji życiowych, a jeśli będzie kontynuować swoje obecne spożycie znacznie zmniejszy ryzyko problemów zdrowotnych związanych z triadą i niskim spożyciem energii.

Miłośniczka fitness być może nie ominęła w niewielkim stopniu wartości ryzyka dostępności energii, ale to spożycie nie jest idealne dla jej zdrowia dłuższej perspektywie. Powinien być utrzymywany tylko w krótkim okresie czasu na potrzebę dobrze ustawionego planu odchudzania. Powinna ona zwiększyć spożycie energii dla optymalnej dostępności energii do 2900 kcal.

You might be interested in these products:

2. Nieregularne miesiączki lub ich całkowity brak

Utrata miesiączki jest jednym z najczęstszych objawów zespołu niskiej dostępności energii i nie jest niczym, co należy traktować lekceważąco, ponieważ w najgorszym przypadku może zagrozić płodności kobiety. Zdarza się to często, gdy po wyczerpaniu większości kalorii w czasie uprawiania sportu, nie ma już wystarczającej ilości energii na ważne funkcje organizmu, a podwzgórze (gruczoł kontrolujący produkcję hormonów) ogranicza lub zatrzymuje produkcję hormonów płciowych (zwłaszcza estrogenu i progesteronu), których zadaniem jest regulacja cyklu miesiączkowego. W ten sposób organizm oszczędza energię tam, gdzie może, aby zapewnić osiągnięcie najważniejszych funkcji związanych z głównym celem – przeżyciem.

Nie zdarza się to u wszystkich sportowców zagrożonych niskim EA, ale jeśli ten objaw się pojawi, oznacza wyimaginowany wykrzyknik, że coś jest nie tak. Może być jednak inna przyczyna utraty miesiączki i jeśli występuje ona u dziewczyny lub kobiety, zdecydowanie powinna skonsultować się z lekarzem. Badania przyglądające się utracie lub nieregularnym miesiączkom u kobiet lub dorastających dziewcząt wykazały, że problem ten był częstszy u sportsmenek. [4-5]

3. Zmniejszona gęstość kości prowadząca do ich rozrzedzenia

Zmniejszona produkcja hormonów płciowych może nie tylko pozostawić bałagan w postaci nieregularnych lub nieobecnych miesiączek, ale może również negatywnie wpłynąć na zdrowie kości. W oparciu o niską produkcję estrogenu, może dojść do rozrzedzenia kości (osteoporozy) które jest prekursorem częstych złamań. Prawidłowa produkcja estrogenów jest szczególnie ważna u dorastających dziewcząt i młodych kobiet (mniej więcej do 30 roku życia), ponieważ w tym czasie masa kostna jest najbardziej aktywna w organizmie. W późniejszych latach na gęstość kości trudniej jest wpłynąć w pozytywnym sensie. [6-7]

Dlaczego występuje triada sportsmenek i kto jest najbardziej narażony na ryzyko?

Istnieje wiele czynników, które mogą prowadzić kobiety, a czasami mężczyzn, do rozwoju problemów zdrowotnych wynikających z niskiego spożycia kalorii, a ten konkretny „wyzwalacz” może być inny dla każdej osoby i trudny do wykrycia retrospektywnie. Jednakże, główne czynniki wpływające na kobiety (sportowców) znajdują się w ich otoczeniu. 

Są to rodzice, trenerzy, inni członkowie drużyny sportowej, kultura, czynniki ekonomiczne, edukacja, praca i społeczeństwo jako całość. Ważną rolę odgrywają również media społecznościowe, które mogą w znacznym stopniu wpłynąć na postrzeganie własnego ciała i często prowadzą do bezsensownych porównań (chcemy wyglądać jak czyjś wzór do naśladowania). Wtedy wystarczy drobna uwaga lub rekomendacja od którejkolwiek z wymienionych osób i problem jest widoczny dla całego świata.

Kobiety dokonują wtedy nieodpowiednich korekt, które często znajdują odzwierciedlenie:

• w nawykach żywieniowych – stosują rygorystyczne diety,
• w treningu – podejmują dodatkowe treningi, zwiększają ich intensywność,
• w zdrowiu psychicznym – niska samoocena, nadmierne pragnienie bycia szczupłym.

Problem ten nie dotyczy tylko kobiet, ale również mężczyźni, zwłaszcza uprawiający sporty wytrzymałościowe (kolarstwo i inne, które charakteryzują się ogromnym wysiłkiem), są narażeni na wystąpienie zespołu RED-S, co również może skutkować poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi. U mężczyzn zespół niskiej dostępności energii może objawiać się, na przykład obniżeniem poziomu testosteronu. Jeśli zastanawiasz się, jak objawia się niedobór testosteronu, przeczytaj nasz artykuł 10 Objawów Niedoboru Testosteronu – Co Go Powoduje i Jak Mu Zaradzić?

Być może już wiesz, które dziedziny sportu są narażone na ryzyko. Są to wszystkie dyscypliny, w których kładzie się nacisk na wagę i proporcje ciała danej osoby.

Dotyczy to sportów:

• w któych obowiązują kategorie wagowe i limity (np. sporty walki),
• w których niższa waga jest zaletą (np. jazda konna),
• które wymagają niskiej wagi (biegi wytrzymałościowe, kolarstwo, narciarstwo biegowe),
• w których kładzie się nacisk na wygląd i estetykę (np. fitness, kulturystyka, balet, gimnastyka, taniec, łyżwiarstwo figurowe),
• w których używa się odkrywających lub ściśle przylegających strojów sportowych (np. siatkówka plażowa, pływanie, lekkoatletyka, cheerleaderka).

Należy również zauważyć, że triada sportsmenek może dotyczyć nie tylko zawodowych sportowców, ale również amatorek, które często mają podobne cele jak profesjonalistki. [8-10]

O tym, że kobiety i dziewczęta nie mają łatwo we współczesnym świecie gimnastyki i często cierpią na zaburzenia odżywiania, świadczą osobiste doświadczenia Moniki Míčkovej, którymi podzieliła się w ramach projektu Without Phrases: “W tamtym czasie w zespole było dwanaście dziewczyn. Każda z nas przechodziła kryzys. Wszystkie głodziłyśmy się, a potem objadałyśmy, było kilka przypadków anoreksji i bulimii. Kilka razy wsadziłam sobie palce do gardła zaraz po jedzeniu, ale nigdy nie byłam dobra w wymiotowaniu. Dlatego częściej brałam środki przeczyszczające, żeby mieć poczucie, że mogę jak najszybciej pozbyć się wszystkiego z organizmu.” [8-10]

Co może się stać z Twoim organizmem, gdy jesz bardzo mało i ciężko trenujesz?

Mimo, że są to obszary zdrowia fizycznego, wiele z tych objawów i konsekwencji nie jest widocznych na pierwszy rzut oka i trudno jest rozeznać, co się za nimi kryje. Do skutków niskiej dostępności energii (RED-S) dla zdrowia fizycznego nie zaliczamy tylko 3 powyższych, jest ich o wiele więcej.

19 przykładów negatywnego wpływu triady sportsmenek na organizm kobiety

• Utrata wagi,
• chroniczne zmęczenie,
• zaburzony wzrost i rozwój organizmu,
• osteoporoza lub rozrzedzenie kości,
• problemy skórne – na przykład trądzik,
• wypadanie włosów,
• bóle głowy,
• anemia,
• problemy trawienne – wzdęcia, zaparcia,
• zwiększone ryzyko chorób sercowo-naczyniowych związane z długotrwałym niskim poziomem estrogenu;
• zmiany w procesie trawienia – spowolnienie przemiany materii,
• nietolerancja zimna,
• zwiększona próchnica zębów,
• osłabienie odporności organizmu skutkujące częstym chorowaniem;
• nieregularny cykl miesiączkowy lub jego brak,
• częste urazy układu mięśniowo-szkieletowego, zwłaszcza pęknięcia zmęczeniowe,
• pogorszenie regeneracji i gojenia się ran,
• mniejsze zapasy glikogenu w organizmie – magazynowanie węglowodanów. [11-14]

Jaki triada sportsmenek wpływa na psychikę i zachowanie?

Nadmierny wysiłek fizyczny, zmniejszona ilość spożywanego pokarmu lub kombinacja obu tych czynników prowadząca do niskiej dostępności energii może również wpływać na zdrowie psychiczne i zachowanie sportsmenek. Objawy Triady Sportsmenek i RED-s dotyczące zdrowia psychicznego obejmują:

12 przykładów negatywnego wpływu na zdrowie psychiczne i zachowanie kobiet

• nadmierna krytyka własnej wagi ciała i nadmierne niezadowolenie z własnej sylwetki,
• nadmierne zainteresowanie jedzeniem i kaloriami,
• skłonność do nadmiernego wysiłku fizycznego,
• wydajność sportowa nie odpowiada zwiększonemu wysiłkowi treningowemu,
• częste zmiany nastroju,
• depresja,
• drażliwość,
• pogorszenie koncentracji,
• zaburzona zdolność oceny sytuacji,
• potajemne jedzenie lub ukrywanie niezjedzonej żywności,
• wizyty w łazience bezpośrednio po posiłku,
• nadużywanie środków przeczyszczających, moczopędnych i odchudzających. [11-14]

Dlaczego triada sportsmenek jest tak niebezpieczna i dlaczego powinniśmy o niej więcej mówić?  

Wszystkie jej objawy i skutki mogą mieć bardzo poważne konsekwencje zdrowotne, zarówno w perspektywie krótko-, jak i długoterminowej. Na większość z nich bezpośredni lub pośredni wpływ może mieć dieta. Żywność i związane z nią nawyki żywieniowe wpływają na wiele aspektów życia (zdrowie fizyczne i psychiczne) i dostarczają nie tylko energii na trening, ale także codzienne czynności, dodatkowo wspierając prawidłowy rozwój fizyczny, regenerację, prawidłowe funkcjonowanie organizmu i ogólny stan zdrowia. O prawidłowym odżywianiu możesz również przeczytać w artykule Czym Jest Zdrowa Dieta i Jak Nauczyć Się Zdrowo Odżywiać?

Niestety, występowanie triady sportsmenek jest dość powszechne wśród kobiet uprawiających sport, a doniesienia mówią, że 50-60% sportsmenek przyznaje, że doświadczyło jednego lub więcej objawów (zmniejszona dostępność energii, problemy z miesiączkowaniem lub rozrzedzenie kości). Biorąc pod uwagę potencjalne konsekwencje zdrowotne, ważne jest, aby informować zarówno profesjonalną, jak i rekreacyjną publiczność sportową o tym problemie. Fakt, że Międzynarodowy Komitet Olimpijski wypowiedział się już na temat RED-S i triady sportsmenek, również świadczy o wadze tego zagadnienia. [13-14]

Leczenie triady sportsmenek jest złożone. Na czym polega?

Rozważając odpowiednią terapię triady sportsmenek lub RED-S, należy wziąć pod uwagę indywidualnego sportowca, jego objawy i problemy zdrowotne, obecność jakichkolwiek problemów menstruacyjnych u kobiet, aktualne wyniki sportowe, cele i inne aspekty jego życia. Jest to szerokie zagadnienie, które powinno być rozpatrywane z wielu perspektyw, dlatego tak ważne jest podejście multidyscyplinarne. W leczeniu RED-S powinien brać udział lekarz, dietetyk – najlepiej specjalizujący się w żywieniu sportowców oraz często psycholog.  [17-19]

Im szybciej rozpocznie się leczenie i rozwiązywanie tego problemu, tym lepsze są rokowania co do powrotu do zdrowia. Celem terapii jest uzyskanie optymalnej dostępności energii dla sportu i zdrowia oraz zapewnienie możliwości bezpiecznego uprawiania sportu i wykonywania treningu. [17-19]

1. Przede wszystkim konieczna jest konsultacja z ekspertem w dziedzinie treningu sportowego i żywienia.

Często konieczne jest również wprowadzenie korekt podczas treningu, czyli zmniejszenie ogólnej objętości treningowej i intensywności obciążenia. Trener powinien dostosować trening w zależności od aktualnych możliwości, potrzeb i celów sportowca. Wszystko to może być skonsultowane z fizjoterapeutą. [17-19]

Jeśli chcesz przeczytać więcej o odpowiednim doborze witamin, przeczytaj nasz artykuł Czy Naprawdę Musimy Zażywać Multiwitaminy?

2. Ważne jest, aby skupić się na zdrowiu psychicznym

Jak pokazano powyżej w konkretnych przykładach RED-S, może on również wpływać na zdrowie psychiczne i zachowanie, i z tego powodu leczenie nie może się odbyć bez pomocy psychologa lub psychoterapeuty. Specjaliści zdrowia psychicznego mogą pomóc w leczeniu depresji, lęków czy zaburzeń odżywiania. [17-20]

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o stresie i jego wpływie na nasze zdrowie, przeczytaj nasz artykuł Dlaczego stres jest dla nas niebezpieczny i jak go ograniczyć?

3. Konieczność przyjmowania leków i ogólnego postępowania powinna być oceniona przez lekarza.

Lekarz powinien dokładnie zbadać swojego pacjenta (badanie układu ruchu, czynności serca, oznaczenie biochemiczne witamin i minerałów, itp.), skupić się na aktualnych problemach i ich ewentualnym leczeniu za pomocą leków lub modyfikacji diety i treningu. A jeśli to konieczne, powinni skierować pacjenta do specjalistów (ortopeda, lekarz medycyny sportowej itp.). [17-20]

4. Leczenie powinno być objęte wsparciem ze strony rodziny i otoczenia

Rodzina, przyjaciele i osoby z bliskiego otoczenia mogą wnieść duży wkład w leczenie triady sportsmenek lub RED-S dzięki swojemu wsparciu emocjonalnemu.

Jaki z tego morał?

Triada Sportsmenek, lub w bardziej aktualnym określeniu Zespół RED-S, występuje w wielu dyscyplinach sportowych, które skupiają się na wyglądzie, masie ciała i estetyce. Poważne problemy zdrowotne, które mogą wynikać z Zespołu RED-S wynikają z niskiej dostępności energii. Zespołowi RED-S można zapobiegać, głównie poprzez współpracę z trenerami, lekarzami i innymi członkami zespołu, którzy będą wspierać sportowców, omawiać możliwe konsekwencje i środki zapobiegawcze oraz edukować się w tym zakresie. A jeśli problem się pojawi, powinien być rozwiązany tak szybko, jak to możliwe, głównie poprzez dostosowanie diety i harmonogramu treningów.

Czy masz jakieś osobiste doświadczenia z triadą sportsmenek i niskim poborem energii w czasie wysokiej aktywności sportowej? Nie bój się podzielić z nami swoimi doświadczeniami i pokaż, że ten temat nie jest tabu. Jeśli podobał Ci się ten artykuł, udostępnij go, aby zachęcić do rozpowszechniania informacji na ważny temat, jakim jest triada sportsmenek.

Sources:

[1] Mountjoy, M., Sundgot-Borgen, J., Burke, L., Carter, S., Constantini, N., Lebrun, C., Meyer, N., Sherman, R., Steffen, K., Budgett, R., & Ljungqvist, A. The IOC consensus statement: Beyond the Female Athlete Triad—Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S). – https://doi.org/10.1136/bjsports-2014-093502

[2] Holtzman, B., & Ackerman, K. E. Measurement, Determinants, and Implications of Energy Intake in Athletes. – https://doi.org/10.3390/nu11030665

[3] Melin, A. K., Heikura, I. A., Tenforde, A., & Mountjoy, M. Energy Availability in Athletics: Health, Performance, and Physique. – https://doi.org/10.1123/ijsnem.2018-0201

[4] Cockburn, Claremont, Fremantle. Relative Energy Deficiency in Sport RED-S. – https://www.perthsportsmedicine.com.au/relative-energy-deficiency-in-sport-perth-claremont-cockburn-wa.html

[5] Redman, L. M., & Loucks, A. B. Menstrual disorders in athletes. – https://doi.org/10.2165/00007256-200535090-00002

[6] Kumar, D. P. Female Athlete Triad: Causes, Symptoms, And Treatments. – https://www.medlife.com/blog/female-athlete-triad-causes-symptoms-and-treatments

[7] Baxter‐Jones, A. D., Faulkner, R. A., Forwood, M. R., Mirwald, R. L., & Bailey. Bone mineral accrual from 8 to 30 years of age: An estimation of peak bone mass. – https://doi.org/10.1002/jbmr.412

[8] Prajapati, S. Female Athlete Triad: Risk Increasing Factors and Prevention Procedures. – https://www.researchgate.net/publication/318081101_A_Study_Evaluating_the_Risk_of_Female_Athlete_Triad_among_Basketball_Players

[9] Bez cukru. Bez frází. – https://www.bezfrazi.cz/bez-cukru/

[10] Wasserfurth, P., Palmowski, J., Hahn, A., & Krüger. Reasons for and Consequences of Low Energy Availability in Female and Male Athletes: Social Environment, Adaptations, and Prevention. – https://doi.org/10.1186/s40798-020-00275-6

[11] Neuls, F., & Frömel, K. (b.r.). Pohybová aktivita a sportovní preference adolescentek.

[12] National Collegiate Athletic Association. ENERGY AVAILABILITY. – https://www.sportsrd.org/wp-content/uploads/2018/11/Energy_Availability_Fact_Sheet_WEB.pdf

[13] CPE Monthly: The Female Athlete Triad, Relative Energy Deficiency in Sport—Today’s Dietitian Magazine. (b.r.). – https://www.todaysdietitian.com/newarchives/0217p46.shtml

[14] Mountjoy, M., Sundgot-Borgen, J., Burke, L., Carter, S., Constantini, N., Lebrun, C., Meyer, N., Sherman, R., Steffen, K., Budgett, R., & Ljungqvist, A. The IOC consensus statement: Beyond the Female Athlete Triad—Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S). – https://doi.org/10.1136/bjsports-2014-093502

[15] Hobart, J. A., & Smucker, D. R. The Female Athlete Triad. American Family Physician. – https://www.aafp.org/afp/2000/0601/p3357.html#:~:text=The%20female%20athlete%20triad%20is,devastating%20for%20the%20female%20athlete.

[16] FIFA Medical Platform. RED-S – prevention.

[17] Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S). – https://doi.org/10.1136/bjsports-2014-094559

[18] Health, R. M. RED-S Syndrome an easier entry into eating disorders treatment for athletes. – https://thebodyimagecenter.com/news-blogs/eating-disorder-treatment/red-s-syndrome-easier-entry-eating-disorders-treatment-athletes/

[19] Briggs, C., James, C., Kohlhardt, S., & Pandya. Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S)--a Narrative Review and Perspectives from the UK. – https://www.germanjournalsportsmedicine.com/archiv/archive-2020/issue-10/relative-energy-deficiency-in-sport-red-s-a-narrative-review-and-perspectives-from-the-uk/

[20] Robertson, S., & Mountjoy. A Review of Prevention, Diagnosis and Treatment of Relative Energy Deficiency in Sport (RED-S) in Artistic (Synchronized) Swimming. – https://doi.org/10.1123/ijsnem.2017-0329